Dołęga-Mostowicz Tadeusz - Biografia, Dolega Mostowicz Tadeusz
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Tadeusz Dołęga MOSTOWICZ
Prof. dr hab. Anna Martuszewska
Tadeusz Mostowicz (przydomek "Dołęga", wzięty z rodowego herbu matki,
przybrał w latach dwudziestych) urodził się 10 sierpnia 1898 r. w Okuniewie
(ówczesna gubernia witebska). Ojciec jego był dość zamożnym prawnikiem. Ok.
1915 r. przyszły pisarz ukończył gimnazjum w Wilnie, potem zaczął studiować
prawo w Kijowie, gdzie był też członkiem Polskiej Organizacji Wojskowej. Po I
wojnie Okuniewo znalazło się poza granicami ówczesnej Polski, ale rodzina
przeniosła się do kraju, a Tadeusz Mostowicz - do Warszawy, gdzie k. 1918 r.
wstępuje do wojska jako ochotnik, a później bierze udział w wojnie polsko-
bolszewickiej i dopiero w 1922 r. wraca do życia cywilnego. W Warszawie
wówczas wiąże się z dziennikarstwem, pracując najpierw jako zecer, później jako
korektor, a wreszcie jako reporter. W 1925 r. otrzymał stałe miejsce w redakcji
"Rzeczpospolitej", dziennika prorządowego o orientacji szlachecko-ziemiańskiej,
reprezentującego Chrześcijańską Demokrację, nastawionego endecko oraz
antypiłsudczykowsko. Po przewrocie majowym w 1926 r. cięte pióro Mostowicza
sprawiło, że naraził się zwolennikom Piłsudskiego i we wrześniu 1927 r. został na
ulicy napadnięty, wywieziony do lasu, tam pobity, następnie wrzucony do
glinianki przez sanacyjną bojówkę. W 1928 r. Mostowicz, już od 1925 r.
ogłaszający w prasie humoreski i opowiadania, zrywa z dziennikarstwem i zajmuje
się wyłącznie pracą literacką. W 1929 r. kończy pierwszą powieść,
OstatniÄ…
brygadÄ™,
opublikowanÄ… w 1930 r. na Å‚amach katowickiej gazety "Polonia".
Popularność i pozycję wyrobiła mu jednak dopiero
Kariera Nikodema Dyzmy
(1932), po której pisarz wydawał po dwie powieści rocznie (w sumie napisał ich
17), uzyskując ogromne - jak na ówczesne czasy - honoraria (dochody jego
wynosiły, podobno, ok. 15 000 zł miesięcznie). W momencie wybuchu II wojny
Mostowicz znalazł się w przygranicznym miasteczku Kuty, gdzie organizował
obronę, i gdzie 20 września 1939 r. dosięgła go kula z ręki żołnierza wkraczających
oddziałów radzieckich. Ciało jego zostało ekshumowane i pochowane na
warszawskich PowÄ…zkach w 1978 r.
Pojawiające się w dwóch początkowych powieściach (
Ostatnia brygada
,
Kariera
Nikodema Dyzmy
) Dołęgi-Mostowicza ich główne cechy - wartka akcja, sensacyjne
motywy, postacie o randze archetypów, a także umiejętność obserwacji
przedstawionego krytycznie czy nawet satyrycznie życia politycznego - spotykamy,
choć w różnym stopniu, we wszystkich pozostałych jego utworach:
Prokurator
Alicja Horn
(1932, ekranizowanej w okresie międzywojennym, z Jadwigą
Smosarską w roli głównej); W innych utworach Dołęgi-Mostowicza opisujących
środowiska urzędnicze (są to wydane w 1936 r. powieści:
Dr Murek zredukowany i
Drugie życie dr Murka
) wątki sensacyjne pojawiają się także (są tu związane
1
przede wszystkim z osobą tytułowego bohatera), obok nich spotykamy różne
problemy społeczne (ubóstwo, bezrobocie).
Sensacja zdominowała powieści, których akcja rozgrywa się w środowiskach
wielkiej finansjery (sÄ… to pochodzÄ…ce z 1933 r. utwory:
Bracia Dalcz i S-ka
i
Czeki
bez pokrycia
), gdzie spotykamy zarówno "mocnego" mężczyznę, hochsztaplera na
skalę światową, jak gigantyczne mistyfikacje i malwersacje, pozorowaną śmierć,
a wreszcie - kobietę występującą od dzieciństwa jako mężczyzna. Wszystkie te
elementy składają się zaś na dynamiczną akcję, zaskakującą niejednokrotnie
czytelnika.
Dylogia
Znachor
(1937) i
Profesor Wilczur
(1939) rzadziej posługuje się
motywami kryminalnymi czy sensacyjnymi, jej podstawowym motywem jest
amnezja głównego bohatera, który ze znanego warszawskiego chirurga stał się
słynnym wiejskim znachorem. Nie brak i tu zaskakujących perypetii oraz
olbrzymich nieprawdopodobieństw (np. bohater bez sali operacyjnej, właściwej
narkozy i ze znikomą ilością narzędzi chirurgicznych przeprowadza udaną
trepanację czaszki). ostatnia i najbardziej dojrzała powieść Dołęgi-Mostowicza,
Pamiętnik pani Hanki
(1939) wraca do motywów politycznych, tj. ukazuje w
krzywym zwierciadle dyplomację II Rzeczypospolitej, jej nieudolność i życie
ponad stan. I tutaj pojawiajÄ… siÄ™ wÄ…tki sensacyjne, powiÄ…zane ze szpiegami, ale
doskonale skonstruowana narracja pierwszoosobowa, pozwalająca zauważyć
głupotę polityczną i naiwność życiową oraz egoizm głównej bohaterki a zarazem
narratorki, wnosi do utworu coś więcej niż humor - drwinę.
Powieści Dołęgi-Mostowicza po II wojnie były najpierw atakowane przez krytykę,
po 1956 r. wznowiono te, które uważano za najbardziej "demaskatorskie", na
przełomie lat 80/90 zaś wydano wszystkie. Na ich popularność wpłynęła przede
wszystkim interesująca fabuła i zindywidualizowane, odwołujące się do
archetypów postacie, ale niebagatelną rolę w kształtowaniu tej popularności
odegrał także film, a później telewizja.
2
[ Pobierz całość w formacie PDF ]