Drogowskazy, Kultura ros II poł XIX wieku - Anna Raźny
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Drogowskazy ( 1909) - zbiór artykułów, postrzegany przez opinię publiczną jak akt zerwania z tradycjami radykalnej inteligencji rosyjskiej. Większość z siedmiu autorów stanowili byli „ legalni marksiści”( Bierdiajew, Bułgakow, Kistiakowski, Frank i Struve).
Drogowskazy były manifestem liberalizmu prawicowego, antyrewolucyjnego, głoszącego tezę, że akt 17 października 1905 roku powinien był formalnie zakończyć walkę inteligencji z samowładztwem oraz zainaugurować pozytywną współpracę elit intelektualnych z „historyczną władzą” w tworzeniu w Rosji „państwa prawa”, silnego gospodarczo i kulturalnie.
Zdaniem autorów D. szczególne znaczenie dla rozwoju idei rewolucji i socjalizmu miało zniewolenie świadomości inteligencji rosyjskiej. Stanowiło ono źródło fałszywego odczytywania wymiaru istnienia oraz celów dziejów, jednocześnie – źródło nihilistycznej moralności. Odejście od Boga będzie uznane w D. za podstawowy element świadomości socjalistycznej i rewolucyjnej oraz wyrastającej z niej nowej świadomości etycznej. Doświadczenie rewolucji 1905 potwierdziło zgubność ateistycznej ideologii i gotowość inteligencji do poświęceń w jej imię.
Twórcy D. chcieli pokazać, że droga którą kroczyła dotychczas inteligencja, jest drogą błędną i zgubną. Że możliwa jest dla niej i konieczna inna droga. Zadania inteligencji- to zejść z tej drogi i powrót do obiektywnych praw historii oraz wartości absolutnych i bezwzględnych.
Tom D. nawiązuje bezpośrednio do Dostojewskiego oraz do filozofii Sołowjowa, rysującą perspektywę przezwyciężenia kryzysu filozofii i kultury na gruncie zjednoczenia z religią, a także z ideą chrystianizacji polityki.
D. mają charakter polemiki ideologicznej.
Podtytuł: Zbiór artykułów o inteligencji rosyjskiej
M. Bierdiajew Filozoficzna prawda i prawda moralna inteligencji
Bierdiajew podjął problem relacji między intelektualną historią inteligencji a zadaniami filozofii – między inteligencką „prawdą –sprawiedliwością” a prawdą poznawczą. Uważał, że typowy inteligent rosyjski nie interesuje się prawdziwością idei, szuka w filozofii instrumentów walki o sprawiedliwość społeczną, narzędzi realizowania klasowych interesów proletariatu lub chłopstwa, nie kłopocze się o prawdę, skupia się natomiast na rzeczywistej lub rzekomej społeczno – politycznej funkcji idei, dzieląc je na „reakcyjne” i „postępowe” , „burżuazyjne” lub „proletariackie”. Inteligencja rosyjska powitała z uznaniem naukowy pozytywizm, ponieważ utożsamiała duch naukowy z polityczną postępowością i społecznym radykalizmem. Było to w istocie ulegnięciem pokusie Wielkiego Inkwizytora, żądającego wyrzeczenia się prawdy w imię szczęścia ludu. Uważał, że w filozofii obowiązywać musi zasada nadrzędności prawdy poznawczej nad racją moralną, a tym bardziej nad względami ideologicznymi.
S. Bułgakow Heroizm i ascetyzm
Zaatakował inteligencki populizm jako postać samouwielbienia, przypisywania sobie roli zbawców rosyjskiego ludu. Oskarżył inteligencję o „heroiczny maksymalizm”, mający cechy autohipnozy i ideologicznego opętania, w postawie inteligencji wobec ludu dostrzegł postawę paternalistyczną, zakładającą własną wyższość wobec niedojrzałej, nieoświeconej masy.
M. Gerszenzon Samowiedza twórcza
W przedmowie do Drogowskazów wyraża przekonanie o wyższości życia duchowego nad zewnętrznymi siłami społecznymi oraz o potrzebie odrodzenia życia społecznego przez doskonalenie moralne, a nie reformy polityczne. W artykule potępił działalność rewolucyjną jako taką, przestrzegając inteligencję przed nienawiścią ludu i nawołując ją do akceptowania władzy, która broni warstwy wykształconej przed ludowym gniewem.
P. Struwe Inteligencja i rewolucja
Dokonał fundamentalnego i konsekwentnego rozliczenia z tradycją radykalnej inteligencji w Rosji. Inteligencję rosyjską cechowało „odszczepieństwo”, wyobcowanie ze struktur państwa i wrogość wobec niego. Wyróżnia odszczepieństwo bezwzględne ( przejawia się w anarchizmie i negacji państwa – M. Bakunin, P. Kropotkin) i względne (w różnych typach rosyjskiego rewolucjonizmu i socjalizmu). Fundamentem odszczepieństwa jest świadomość – rewolucyjna, bądź anarchistyczna. W obu przypadkach nosi ona piętno zniewolenia ideologią, która rodzi areligijność i ateizm. Pierwszym paradygmatycznym inteligentem rosyjskim był Bakunin. Okresem narodzin inteligencji rosyjskiej były lata 40-ste XIX wieku – wtedy bowiem zeuropeizowana warstwa wykształcona poczuła się zbędną i obcą w państwie. Jako siła polityczna, definiująca się przez opozycję wobec państwa, inteligencja ukształtowała się w epoce Wielkich Reform, czyli w czasach Czernyszewskiego, kulminacją jej aktywności politycznej stały się rewolucyjne lata 1905-1906. Nieodłączną częścią tożsamości inteligenckiej była zawsze antyreligijność. Uznawał prawomocność walki rewolucyjnej przeciw niezreformowanemu samowładztwu, odżegnywał się jedynie od radykalnego rewolucjonizmu. Wyrażał przekonanie, że po Manifeście 17 Października rewolucyjne metody walki powinny ustąpić miejsca konstruktywnej opozycji, stojącej na gruncie państwowego nacjonalizmu. Przewidywał, że rozwój gospodarczy przekształci ideologicznie zaangażowanych inteligentów w profesjonalistów typu zachodniego i opowiadał się za taką ewolucją.
S. Frank Etyka nihilizmu
Jego zdaniem rosyjska inteligencja nie była religijna, religijność bowiem nie daje się pogodzić z nadawaniem absolutnego znaczenia przemijającym dobrom ziemskim. Światopogląd inteligencji to osobliwe połączenie nihilizmu z moralizmem, nihilizmu w treści z moralizmem w formie, braku wiary z surowością nakazów moralnych.
Podejmuje także inne zagadnienie, mianowicie- stosunek inteligencji do bogactwa materialnego i produktywności. Pseudoreligię rosyjskiej inteligencji określił jak religię sprawiedliwości społecznej = sprawiedliwości dystrybutywnej, religię równego podziału dóbr materialnych i kulturowych, przenikniętą duchem zasady produktywności, zarówno materialnej, jak i kulturalnej.
Te pięć artykułów ma charakter teoretycznych rozważań.
A.Izgojew O inteligenckiej młodzieży – opis sposobu życia młodzieży rosyjskiej
Określa rosyjskich studentów jako ludzi żyjących w „wyjątkowo infantylnej kulturze”, gardzących „burżuazyjną” nauką, uporczywie trzymających się „postępowych” dogmatów i nietolerancyjnych wobec wszelkich przejawów niezależności myśli.
B. Kistiakowski W obronie prawa – opis stosunku inteligencji do prawa
Formułował pod adresem rosyjskiej inteligencji zarzut zupełnego lekceważenia kultury prawnej, nierozumienia, że prawo jest samoistną wartością społeczną, a nie jedynie narzędziem realizacji takich czy innych celów politycznych.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]