Dramat, LiKG
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Dramat grecki (tragedia i komedia)- ogólna charakterystyka zjawiska (pochodzenie, miejsce w życiu religijnym i społecznym, organizacja widowisk)
Powstają w Atenach budowle Akropolu, z najpiękniejszą i najwspanialszą z nich - świątynią opiekunki miasta Ateny-Dziewicy
- Partenonem (wzniesionym w latach 448-432), wtedy rzeźbi Fidiasz (w latach 460-430). To również wiek najwyższego rozwoju, właśnie w Atenach, kilku gałęzi literatury, zarówno poezji, jak i prozy. Podobnie jak w epoce archaicznej, literatura wiąże się zarówno z życiem religijnym i kultowym, jak obywatelskim społeczności, a w treściach swych nawiązuje do dorobku okresu poprzedzającego.
Co roku, wczesną wiosną, w okresie świąt boga nie tylko wina, ale w ogóle odradzającej się natury, Dionizosa, częścią uroczystego święta były przedstawienia dramatyczne tragedii i komedii. Wystawiano je w teatrze pod gołym niebem, na kręgu tanecznym (orchestra), otoczonym mniej więcej w 2/3 obwodu koliście na zboczu wzgórza rozłożonymi rzędami siedzeń dla kilkunastu tysięcy widzów, obywateli ateńskich. Były to widowiska stanowiące stałą, ale nie zrytualizowaną część kultu, złożone z elementów słowa poetyckiego, muzyki i tańca (tragedia byłaby pod pewnymi względami bliska dzisiejszej operze, komedia - może rewii). Odgrywało je (w okresie pełnego rozwoju dramatu) trzech aktorów, z których każdy mógł grać więcej ról, przyodzianych w specjalne stroje i maski, oraz chóry złożone z obywateli i pewna liczba statystów, zwanych ,,postaciami niemymi”.
Treścią przedstawienia tragedii były wydarzenia mitu lub - czasem- współczesnej historii,. zawartością głębszą - interpretacja tych wydarzeń, stawiająca i próbująca rozwiązać zagadnienia z dziedziny moralności, sensu życia, postaw człowieka wobec sił istniejących w świecie wokoło niego i nad nim. Styl, język, muzyka były poetycko podniosłe, dialog aktorów - utrzymany głównie w trymetrze jambicznym i żywszym odeń tetrametrze trocheicznym, które zatraciwszy swój charakter uszczypliwości, znany nam z wczesnej liryki, pozostały wierszami ożywionej mowy, dobrze dostosowanymi do dramatu. Budowa chórów odpowiadała budowie utworów liryki chóralnej.
Komedia różniła się od tragedii także kostiumami aktorów (tam- powaga, majestatyczność, wzniosłość, tu - groteska i przesada, maski rozdarte grymasem, wypchane przesadnie brzuchy i zady, przywieszony u stroju aktora długi phallós, symbol płciowy, z czer-wonej skóry, fantastyczne przebrania chórów, np. w Ptakach, Ża-bach). Różny też był nastrój: szyderstwa i rozpasanego, nieprzyzwoi-tego komizmu. Treść sztuk, swobodnie tworzona przez autorów, obracała się wokoło jakiegoś zwariowanego pomysłu służącego ten-dencji sztuki, a tendencją tą jest najczęściej atak na osoby, władze, nie pożądane, zdaniem komediopisarzy, zjawiska w polityce, kulturze, wychowaniu.
Techniczne przygotowanie sztuk do wystawienia należało do za-kresu działania najwyższych urzędników, czyli archontów: archonta-króla na święto Lenajów (mniej więcej w styczniu), archon-ta-eponyma, czyli tego, którego imieniem oznaczano rok, na święto Wielkich Dionizjów, przypadające w marcu. Wyznaczali oni zamożnych obywateli, którzy mieli ponosić koszty związane z wystawieniem sztuki, gdyż było to świadczenie na rzecz państwa, czyli liturgia (lejturgia), zwane choregią („prowadzeniem chóru”). Archont przydzielał poetom zgłaszającym się do agonu chór, czyli wykonawców. Agon, czyli zawody albo współzawodnictwo, był tu właściwym określeniem, bo przedstawiane dramaty i ich twórcy konkurowali ze sobą. W tragedii trzech, w komedii pięciu, a później tylko trzech poetów ubiegało się o zaszczytne pierwsze miejsce przyznawane głosami wylosowanych dziesięciu sędziów. Nagrody otrzymywali: ponoszący kosz-ty choreg (choregós) oraz zwycięski poeta, potem również najlepsi z protagonistów, czyli aktorów grających pierwsze, tj. główne role.
Chór tragedii składał się z dwunastu, a od czasów Sofoklesa
- piętnastu uczestników, zwanych choreutami, a na czele jego stał przewodnik chóru, koryfeusz (koryphajos), któremu niekiedy dop-magali dwaj przywódcy półchórów - parastaci (parastataj, w l. p. parastates).
Agon tragiczny trwał trzy dni, w każdym z nich występował jeden poeta z tzw. tetralogią (tj. czterema sztukami) tragiczną, złożoną z trzech tragedii i dramatu satyrowego.
Agon komiczny, w czasie którego każdy z poetów wystawiał tylko jedną komedię, poprzestawał na jednym dniu.
Najważniejszymi faktami, mogącymi określić powstanie i rozwój tragedii, są:
1) Wyraźny związek z liryką okresu poprzedniego. W tragediach najdawniejszych partie chóralne stanowią najobszerniejszą część teks-tu, dalszy rozwój ogranicza liryczność na rzecz dramatyczności, a więc dialogu aktorskiego. Z samej zaś liryki najwy raźniej szy był zauważony przez starożytnych związek z pieśnią w kulcie Dionizosa, dytyrambem.
2) Stopniowy rozwój wyrażający się w powiększaniu liczby ak-torów, a więc i liczby postaci scenicznych, czyli ról. Nieuchwytna dla nas jest tragedia najwcześniejsza. Tradycja wiąże ją z postacią Tespisa (Thespis) i jako datę pierwszego oficjalnego agonu tragicznego w Ate-nach wyznacza rok 535/4 przed Chr. Tragedia Tespisa miała tylko jednego aktora, Ajschylos wprowadził drugiego, Sofokles - trzeciego, i liczby tej już nie przekroczono: oczywiście, wspomniane już „postaci nieme” nie wchodziły w rachubę, były tylko statystami.
3) Etymologia nazwy „tragedia”, znaczącej tyle co ,,pieśń koz-łów” (tragos = kozioł, ode = pieśń) oraz czwarte sztuki tetralogii tragicznych, lżejsze i komiczne w charakterze dramaty satyrowe, których chór złożony był zawsze z kozłopodobnych satyrów, wskazu-ją na związek najwcześniejszej tragedii z tymi widowiskami, później stanowiącymi właściwie tylko relikt dawnego stanu rzeczy.
4) Najważniejszym jednak czynnikiem, który z tych dawnych rytualnych widowisk powołał do życia tragedię, są charakterystyczne warunki Aten wieku V, państwowość kultu dionizyjskiego. Opisane powyżej realia przedstawień dramatycznych świadczą wyraźnie, że przedstawienie dramatu było sprawą ogólną i publiczną, poczynając od przygotowań pozostających pod opieką i kontrolą najwyższych urzędników, kończąc na publicznej ocenie i werdykcie sędziów, ferowanym, by się tak wyrazić, w interesie publicznym i zgodnie z oceną demokratycznej opinii. W tym świetle można zrozumieć, dlaczego potrafiono np. ukarać grzywną poetę Frynicha (Phrynichos) za sztukę Zdobycie Miletu (Miletu hdlosis), gdyż ukazał widzom ,,własne [tj. najbliższych ateńskich pobratymców] nieszczęścia” i doprowadził całą widownię do płaczu i wzburzenia. Demokracja attycka jest właściwym gruntem, na którym mogła powstać tragedia. Tragedia też pozostała zawsze attycka.
Nazwa „komedia” wskazuje najprawdopodobniej na pierwotny charakter chóru, komojdia wywodzi się bowiem od słowa komos - hulaszczy „karnawałowy” pochód ze śpiewaniem uszczypliwych i nieprzystojnych piosenek, atakujących z pozycji warstw plebejskich możnych tego świata. O wiele silniej od tragedii zachowała komedia pamięć pierwotnego charakteru dionizyjskiego święta płodności. Przybierane niejednokrotnie przez chór maski zwierzęce (stąd ,,zwierzęce” tytuły sztuk) umieszczają widowiska w sferze chłopskiego folkloru. Zresztą chłopski charakter komedii jest wyraźny i w samych sztukach z ich bohaterami typu kmiotka-roztropka, i w tradycji wystawiania komedii. Pierwsze oficjalne wystawienie komedii miało się odbyć w Atenach w roku 486.
... [ Pobierz całość w formacie PDF ]